[VI]Quá Trình Hình Thành Nguyên Lý Ngũ Hành trong Y Học Châu Á Cổ Truyền
📘 Quá Trình Hình Thành Nguyên Lý Ngũ Hành trong Y Học Châu Á Cổ Truyền
Nguyên lý Ngũ Hành (五行) trong Y học Châu Á cổ truyền là một học thuyết cốt lõi dùng để giải thích sự thay đổi của tự nhiên, sinh lý và bệnh lý của cơ thể con người. Học thuyết này được phát triển thông qua ba khái niệm chính: Thái Cực - Âm Dương (太極陰陽), Hà Đồ - Lạc Thư (河圖洛書) và Thiên Can Địa Chi - Ngũ Vận (天干地支五運). Bài viết này sẽ khám phá quá trình hình thành nguyên lý Ngũ Hành dựa trên ba khái niệm nói trên và ý nghĩa của chúng trong y học.
1. Thái Cực - Âm Dương (太極陰陽)
Thái Cực và Âm Dương là nền tảng triết học cơ bản nhất của học thuyết Ngũ Hành.
Thái Cực là trạng thái nguyên thủy của vũ trụ.
Âm Dương là hai khí đối lập nhưng phụ thuộc lẫn nhau, phát sinh từ Thái Cực.
Âm và Dương luôn vận động, tương tác và biến đổi, tạo thành và tiêu hủy vạn vật.Âm (陰): tối, lạnh, tĩnh, nữ tính
Dương (陽): sáng, nóng, động, nam tính
Ví dụ:
Ban đêm là Âm, ban ngày là Dương
Mùa đông là Âm, mùa hè là Dương
Trong cơ thể, bên trong là Âm, bên ngoài là Dương
Tư tưởng Thái Cực - Âm Dương nhìn nhận rằng mọi sự vật hiện tượng đều được hình thành và vận hành thông qua sự cân bằng giữa Âm và Dương.
2. Hà Đồ - Lạc Thư (河圖洛書)
Hà Đồ và Lạc Thư là hệ thống biểu tượng số học nền tảng cho học thuyết Âm Dương Ngũ Hành.
Hà Đồ mô tả mối liên hệ giữa Ngũ Hành (Thủy, Hỏa, Mộc, Kim, Thổ) và phương hướng thông qua các con số sinh (生數) và thành (成數).
Lạc Thư là một ma trận số dạng hình vuông với tổng các hàng, cột và đường chéo đều là 15, thể hiện sự cân bằng Âm Dương.
Ví dụ (Hà Đồ):
1 và 6: Thủy (Bắc)
2 và 7: Hỏa (Nam)
3 và 8: Mộc (Đông)
4 và 9: Kim (Tây)
5 và 10: Thổ (Trung tâm)
Mặc dù có vẻ phức tạp, cả Hà Đồ và Lạc Thư đều là những nỗ lực để mô tả thế giới thông qua mô hình vận động và cân bằng của Âm Dương và Ngũ Hành.
3. Thiên Can Địa Chi - Ngũ Vận (天干地支五運)
Hệ thống Thiên Can - Địa Chi mô tả thời gian và sự thay đổi của khí Ngũ Hành.
Thiên Can (天干): 10 "thân trời", phản ánh chu kỳ vận động của mặt trời và có tính Ngũ Hành, phân thành Âm và Dương
Địa Chi (地支): 12 "chi đất", phản ánh sự thay đổi thời tiết và cũng liên kết với Ngũ Hành
Ngũ Vận (五運) là khái niệm mô tả sự luân chuyển chu kỳ của năng lượng mặt trời thông qua Thiên Can.
Liên kết giữa Thiên Can và Ngũ Hành:
Giáp (甲), Ất (乙): Mộc
Bính (丙), Đinh (丁): Hỏa
Mậu (戊), Kỷ (己): Thổ
Canh (庚), Tân (辛): Kim
Nhâm (壬), Quý (癸): Thủy
Dương: Giáp, Bính, Mậu, Canh, Nhâm
Âm: Ất, Đinh, Kỷ, Tân, Quý
Sự kết hợp của Thiên Can và chuyển hóa Ngũ Hành:
Khi hai Thiên Can kết hợp, chúng có thể tạo ra một hành mới.
Ví dụ:
Giáp + Kỷ → Thổ
Ất + Canh → Kim
Bính + Tân → Thủy
Đinh + Nhâm → Mộc
Mậu + Quý → Hỏa
Ứng dụng trong cơ thể người:
Mỗi Thiên Can liên kết với một tạng phủ cụ thể:
Giáp – Đởm
Ất – Can
Bính – Tiểu trường
Đinh – Tâm
Mậu – Vị
Kỷ – Tỳ
Canh – Đại trường
Tân – Phế
Nhâm – Bàng quang
Quý – Thận
Ví dụ:
Giáp + Kỷ → Thổ → ảnh hưởng đến Tỳ và Vị
4. Ứng Dụng của Ngũ Hành
Trong y học cổ truyền, cơ thể con người cũng được xem là một hệ thống liên kết theo quy luật Ngũ Hành:
Can – Mộc
Tâm – Hỏa
Tỳ – Thổ
Phế – Kim
Thận – Thủy
Mối quan hệ tương sinh (相生):
Mộc sinh Hỏa → Hỏa sinh Thổ → Thổ sinh Kim → Kim sinh Thủy → Thủy sinh Mộc
(Giống như mẹ sinh và nuôi dưỡng con)
Mối quan hệ tương khắc (相剋):
Mộc khắc Thổ → Thổ khắc Thủy → Thủy khắc Hỏa → Hỏa khắc Kim → Kim khắc Mộc
(Một hệ thống kiểm soát để duy trì cân bằng)
Ví dụ:
Can (Mộc) sinh Tâm (Hỏa)
Can (Mộc) khắc Tỳ (Thổ)
🔚 Kết Luận
Nguyên lý Ngũ Hành trong y học cổ truyền được hình thành trên cơ sở triết học Thái Cực - Âm Dương, hệ thống số học Hà Đồ - Lạc Thư, và khái niệm thời gian của Thiên Can Địa Chi - Ngũ Vận.
Nguyên lý này đóng vai trò thiết yếu trong việc giải thích mối quan hệ hài hòa giữa con người và tự nhiên, dự đoán sự phát sinh và biến chuyển của bệnh, đồng thời chỉ ra hướng điều trị phù hợp.
댓글
댓글 쓰기